Carolien de Kovel‘Koffiedrinkers lopen mogelijk minder risico op vroegtijdig overlijden’ kopt de LINDA eind mei. Dit naar aanleiding van een wetenschappelijk artikel uit Annals of Internal Medicine. Ook kranten als The Guardian en The New York Times brachten het nieuws. Veel lezers zullen het met enige scepsis hebben gelezen. “Dan zeggen ze dit en dan weer dat,” denk je al snel bij dit soort titels. Want over wijn, bier of koffie komen om de zoveel tijd tegenstrijdige berichten de wereld in. Waarom is het vaststellen van gezondheidseffecten van voeding zo lastig?
Oude deelnemers
Mensen onderzoeken, zeker als het om eetgewoontes gaat, kun je niet in een experiment doen. De studie in Annals of Internal Medicine, ging over meer dan 170.000 mensen. In een experimentele setting zou je volledig blind de mensen kiezen die 0, 1, 2, 3, enzovoort koppen koffie per dag mogen drinken. Op die manier wordt het koffiegebruik eerlijk verdeeld over de seksen, de leeftijden, de beroepen en wat dan ook. Maar ja, in de praktijk kun je moeilijk al die mensen vertellen hoeveel koffie ze per dag mogen drinken en dan afwachten wie er het eerste doodgaan. Je bent dus aangewezen op observeren wat er in de werkelijkheid gebeurt. En dat maakt het meteen een stuk moeilijker. Je kunt nu namelijk het drinken van koffie niet isoleren van andere kenmerken en gedragingen.
In deze studie ging het om een cohort van mensen die in Groot-Brittannië leven en die ouder zijn dan 50 jaar, veel van hen een flink stuk ouder dan 50. Dat blijkt ook wel uit de overlijdens. Van de ongeveer 171.000 deelnemers, gingen er 3177 dood, dus ongeveer 1 op de 54. Als je het aan het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) in Nederland vraagt, is de kans op overlijden voor 21-jarigen ongeveer 1 op 3000 en voor 61-jarigen ongeveer 1 op 150. Dus, dit was een groep die flink op leeftijd is.
Corrigeren
In Groot-Brittannië zou het me niet verbazen als de oudere mensen vooral thee drinken en vooral iets jongere mensen meer koffie. In dat geval zijn de koffiedrinkers gemiddeld jonger en hebben dus minder kans om te overlijden. Je moet in de statistische analyse ‘corrigeren’ voor leeftijd. Op die manier kun je zien of het effect van koffie ook bestaat als je binnen groepen met dezelfde leeftijd kijkt. De onderzoekers hebben inderdaad voor leeftijd gecorrigeerd, maar het voorbeeld laat zien wat de problemen zijn als je gegevens gebruikt die niet uit een experiment komen.
In de Guardian oppert een wetenschapper dat het ook zo zou kunnen zijn dat mensen die rijker zijn meer koffie drinken. Uit andere studies weten we al dat rijkere mensen gemiddeld langer leven. Dus je zou in zo’n analyse naar koffie en overlijden ook voor rijkdom moeten corrigeren. In weer een ander artikel bleek dat in Italië koffiedrinkers gemiddeld minder frisdrank dronken. Het positieve effect van minder frisdrank compenseerde daar een mogelijk negatief effect van meer koffie op de gezondheid van je nieren.
Correlatie en causatie
Het grote probleem is dat je vaak niet kunt bedenken welke kenmerken allemaal gecorreleerd kunnen zijn met zowel koffiedrinken als met overleven en waarvoor je dus moet corrigeren als je puur het effect van koffie op overleven wilt weten. En waar, om een eenvoudig voorbeeld te geven, in Groot-Brittannië koffiedrinken misschien met leeftijd geassocieerd is, is dat in China misschien wel niet het geval. De Chinese onderzoekers die het artikel schreven, konden mogelijk nog minder goed dan Britse onderzoekers bedenken waarvoor ze allemaal zouden moeten corrigeren. Ze namen o.a. leeftijd, sekse, roken, opleidingsniveau en gewicht op in hun analyse, maar het is zeker mogelijk dat ze iets essentieels hebben gemist.
Dit is een van de redenen dat er altijd gewaarschuwd wordt dat correlatie niet bewijst dat er sprake is van oorzaak en gevolg. Dat er een correlatie is tussen koffie en overleven in een niet-experimentele studie, bewijst nog niet dat koffie de oorzaak is van het overleven.
Mensen die koffie drinken
Zijn zulke studies gebaseerd op waarnemingen dan helemaal waardeloos? Nee, zeker niet. Het is moeilijk en het gaat niet altijd perfect. Het is verstandig om bij het lezen over zo’n studie te controleren of er op zijn minst is gecorrigeerd voor de meest voor-de-hand-liggende verstorende kenmerken, zoals leeftijd, sekse, of roken. En dan nog moet je je realiseren dat het gaat over mensen die koffiedrinken, niet over het koffiedrinken op zichzelf. Zulke studies kunnen niettemin heel veel informatie opleveren, maar als je iets zeker wilt weten, dan is experimenteren toch de enige optie. En soms is dat dus niet mogelijk.
Nog meer over correlatie die niet wijst op oorzakelijk verband vind je in deze post.
Referenties
Hoofdfoto: PxHere
Artikel Koffie is mogelijk goed voor je (Engels, betaalmuur): Dan Liu, Zhi-Hao Li, et al. Annals of Internal Medicine, 31 mei 2022. https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M21-2977
Artikel koffie vs frisdrank (Engels): Fausta Natella, Gianni pastore et al. American Journal of Kidney Diseases 72(3) p462 https://www.ajkd.org/article/S0272-6386(18)30672-3/fulltext
Artikel Koffie is mogelijk slecht voor je (Engels) Junxiu Liu, Xuemei Sui et al. Mayo Clinic Proceedings 88(10) pp1066-1074. https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(13)00578-8/fulltext
Toby Hackmann
Mark van de Wiel
Marieke Vinkenoog
Marjolein Fokkema
Simone Griffioen
Add comment